Lokalizacja Gorzowa Śl. – miasta pozostającego w zasięgu oddziaływania Kluczborka, który już u progu reformacji wyrósł na silny ośrodek religii ewangelickiej – spowodowała, że i w nim nowa wiara, wbrew ogólnej tendencji na ziemi oleskiej, szybko znalazła wielu zwolenników. Ewangelicy z Gorzowa Śl. przez wieki pozostawali pod opieką pastorów z Bąkowa i Roszkowic. Gorzów Śl. łączył wtedy z ziemią kluczborską ród Frankenbergów, a później, z samym Bąkowem, przedstawiciele rodu von Bethusy-Huc.
4 listopada 1787 r. konsekrowano pierwszą na ziemi oleskiej świątynię ewangelicką – w Biskupicach, przy której zarazem erygowano parafię. Skupiła ona niemal całą diasporę ewangelicką w tych stronach, w tym oczywiście i pobliski Gorzów Śl. Mimo to opiekę nad wspólnotą z Gorzowa Śl. nadal sprawowali pastorzy z Bąkowa i Roszkowic.
W tym czasie, po przejęciu w 1742 r. panowania nad Górnym Śląskiem przez Królestwo Prus, Gorzów Śl. wraz z przyległościami począł się przekształcać w ośrodek przemysłu hutniczego.
W 1802 r. ewangelicy z Gorzowa Śl. wznieśli budynek szkoły. Odprawiano w nim również okazyjnie nabożeństwa.
W 1825 r. gorzowska wspólnota ewangelicka liczyła około 1000 wiernych. W tym okresie czasu z miastem związany był wielki ród ewangelików zu Hohenlohe-Ingelfingen-Öhringen, w rękach których pozostawał Gorzów Śl. do 1931 r.
W 1834 r. już regularnie, co 6 tygodni i w każdy drugi dzień świąteczny (Boże Narodzenie, Wielkanoc, Zesłanie Ducha Świętego) odbywały się nabożeństwa w sali szkolnej w Gorzowie Śl.
1 kwietnia 1852 r. erygowano parafię ewangelicką w Gorzowie Śl. 1 maja 1853 r. otrzymała ona pierwszego stałego duszpasterza w osobie pastora Carla Herniga.
Z wydarzeń historycznych godny odnotowania jest fakt, że w 1852 r. nawiedziła Gorzów Śl. epidemia cholery, która pochłonęła 200 ofiar, z tego 45 ewangelików.
Kościół ewangelicki pw. Krzyża Jezusowego w Gorzowie Śl. |
7 sierpnia 1855 r. położony został kamień węgielny pod budowę kościoła ewangelickiego w Gorzowie Śl. Na ten cel ofiarowano 6 działek budowlanych w centrum miasta, w pobliżu szkoły ewangelickiej. 8 października 1857 r. Dom Boży został poświęcony i otrzymał wezwanie Krzyża Jezusowego.
Koszt budowy wyniósł 13.600 talarów, z czego 5000 talarów ofiarował król Prus – Fryderyk Wilhelm IV. W pozostałych kosztach budowy wydatnie partycypował Związek Gustawa Adolfa. Jego członkowie byli bądź urzędnikami, bądź mieli dobre kontakty, stąd przy okazji sprawnie uzyskiwali stosowne zezwolenia na lokalizacje kościołów w eksponowanych miejscach, najczęściej przy rynkach miast.
W 1857 r. parafia w Gorzowie Śl. liczyła 415 wiernych, podczas gdy w 1895 r. – już 1095. W latach 1855-1867 proboszczem był pastor August Luchmann, od 1867 r. – Friedrich Julius Gauda, a następnie Richard Därr z Bierutowa, w latach 1873-1912 superintendent w Janowicach. Po nim w Gorzowie Śl. nastąpili pastorzy: Rudolf Stolzenburg (Gottfried Stolzenburg był podczas II wojny światowej dowódcą okrętów podwodnych), Karl Richter.
Podczas I wojny światowej nie powróciło do domów 27 parafian. Po wojnie w gorzowskim kościele wmurowano 2 tablice, upamiętniające ich nazwiska.
Ostatnim proboszczem w Gorzowie Śl. przed cezurowym, 1945 rokiem, był od 1 lipca 1927 r. pastor Adolf Winkelmann, absolwent berlińskiego i wrocławskiego uniwersytetu. Uciekł z Gorzowa Śl. w styczniu 1945 r., tuż przed nacierającymi czołgami sowieckimi. Przez zaśnieżone drogi, na rowerze przejechał aż do Wołczyna, skąd ostatnim pociągiem ewakuował się do Wrocławia. Zmarł w 1947 r. w okolicach Halle (Saksonia-Anhalt).
W nowej, nastałej w 1945 r. sytuacji geopolitycznej, życie parafialne w tej części Górnego Śląska organizował głównie pastor Karol Klus. Gorzów Śl., jak i cały Górny Śląsk, opuściła większość ewangelików. Miasto objęła swym zasięgiem parafia Kluczbork.
W 1975 r., po 30 latach pełnej oddania służby, schorowany pastor Karol Klus odszedł na zasłużony odpoczynek. 1 kwietnia 1976 r. urząd proboszcza w Kluczborku objął młody i energiczny pastor Henryk Schröder.
W 1994 r. kościół ewangelicki w Gorzowie Śl. przeszedł gruntowny remont dachu i wieży oraz wnętrza. W 1997 r. uruchomiony został elektryczny napęd zegara oraz dzwonów.
Warto wspomnieć o XVI-wiecznym drewnianym kościółku ze Zdziechowic, który w okresie międzywojennym przeniesiono i tylko częściowo zrekonstruowano w Nasalach. Jest jedyna tego typu perełka architektoniczna pochodząca z ziemi oleskiej, służąca do dzisiaj ewangelikom.
Duszpasterze ewangelików z Gorzowa Śl.
Parafia Ewangelicko-Augsburska w Bąkowie, Parafia Ewangelicko-Augsburska w Roszkowicach (do 1852)
Samodzielna parafia (1 kwietnia 1852-1945)
• Carl Hernig (1 maja 1853-1855, pierwszy proboszcz)
• August Luchmann (1855-1867)
• Friedrich Julius Gauda (od 1867)
• Richard Därr (do 1873)
• Rudolf Stolzenburg
• Karl Richter
• Adolf Winkelmann (1 lipca 1927-styczeń 1945, ostatni proboszcz)
Parafia Kluczbork (1 kwietnia 1852-1945)
• Karol Klus (koniec 1945-1975, współorganizator życia kościelnego po II wojnie światowej na Górnym Śląsku)
• Henryk Schröder (od 1 kwietnia 1976)
Liczba wiernych gorzowskiej wspólnoty ewangelickiej
• 1825 – 1000
• 1857 – 415
• 1895 – 1095
Źródło
• H. Schröder, Historia Kościoła w Gorzowie Śląskim, [w:] www.luteranie.pl/kluczbork
• B. Gierczyk, Protestantyzm w Oleskim, [w:] „Oleska Gazeta Powiatowa” 1999, nr 12, [za:] J. Dziuk, Z dziejów parafii w Gorzowie Śląskim, Gorzów Śląski 1995