Pierwsze potwierdzenie istnienia szkół ewangelickich w Lasowicach Małych i Wielkich znajdujemy w roku 1783. Prywatnym właścicielem tych wiosek była wtedy Marianne hrabina von Hoym zu Droissig, zamężna z Friedrichem Ludwigiem książę zu Hohenlohe-Ingelfingen, książę zu Hohenlohe-Öhringen.
Można przypuszczać, że takie szkoły z jednym nauczycielem działały w Lasowicach Małych i Wielkich już nieco wcześniej. Już bowiem w 1763 r. król Prus – Fryderyk II Wielki – wprowadził przymus szkolny dla wszystkich mężczyzn. Reforma ta miała jednak trudne początki, gdyż do jej wykonania w wielu miejscowościach brakowało wszystkiego: szkół, nauczycieli, pomocy naukowych. Początkowo nauka odbywała się głównie w okresie zimowym.
Następne potwierdzenie działalności edukacyjnej w Lasowicach Małych znajdujemy w roku 1818. Wówczas to nauczyciel ewangelicki David nagrodzony został przez Królewsko-Pruski Rząd „za szczególną pilność przy nauczaniu młodzieży szkolnej języka niemieckiego, która początkowo jedynie język polski znała”.
W 1826 w szkole ewangelickiej w Lasowicach Wielkich rozpoczęły się godziny budujące, prowadzone od czasu do czasu przez nauczyciela. W 1834 r. jej budynek powiększono, odkąd to odprawiał w nim – wprawdzie rzadko dość, ale regularnie – nabożeństwa duchowny z Kluczborka. Pamiętać trzeba, że formalnie od 1653 r. ewangelicy z Lasowic pozbawieni byli jakiejkolwiek świątyni.
Na terenie Parafii Ewangelicko-Augsburskiej Lasowice Wielkie istniały nadto szkoły ewangelickie w Gronowicach i nowym natenczas założeniu – Kolonii Oś.
Dawna szkoła ewangelicka w Gronowicach
Dawna szkoła ewangelicka w Osi, stan 2006 r.
W 1853 r. powstała w Lasowicach Wielkich szkoła katolicka. Dzieci katolików najpierw pobierały naukę w szkole ewangelickiej, a od 1831 r. posiadały w tej wiosce własnego nauczyciela.
Kolejne potwierdzenie działalności szkoły ewangelickiej w Lasowicach Małych znajdujemy w roku 1881.1 Nie wiemy, w którym dokładnie budynku odbywały się wtedy zajęcia – pewne jest, że w przeciwieństwie do Lasowic Wielkich, szkoła w Lasowicach Małych nie posiadała odrębnego gmachu. Prawdopodobnie z chwilą wzniesienia budynku przy dzisiejszej ul. Stawowej 5 (obecnie mieszkalny) do niego przeniesiono lekcje.
Po tym, jak w 1866 r. udało się ewangelikom wznieść nowy kościół w Lasowicach Wielkich, także w Lasowicach Małych ożywiło się życzenie o własną świątynię. Jednak w tej wiosce najpierw uporano się z budową nowego, całkiem sporego gmachu szkolnego, pod obecnym adresem ul. Stawowa 20 (budynek ten, po zaprzestaniu pełnienia swej pierwotnej roli, wykorzystywany był jako dom nauczyciela, obecnie mieszkalny).
Szkoła Ewangelicka w Lasowicach Małych (ul. Stawowa 20), stan 1914 r. Gmach dawnej szkoły ewangelickiej w Lasowicach Małych (ul. Stawowa 20), stan 2006 r.
Wkrótce jednak okazało się, że jest on za ciasny. Dlatego tuż obok, pod obecnym adresem ul. Stawowa 19, w 1920 r. luteranie wznieśli kolejny, jeszcze większy budynek szkoły. Możliwe jest, że w kosztach budowy obydwu tych obiektów w Lasowicach Małych partycypował Związek Gustawa Adolfa.
Ostatnia z tych szkół stanowi konstrukcję wolnostojącą, murowaną z cegły, dwukondygnacyjną. Posiada powierzchnię użytkową 533 m2, dach wielopłaszczyznowy, kryty dachówką.
Do 1932 r., czyli do czasu wzniesienia przez luteran kaplicy filialnej w Lasowicach Małych, szkoła ta też była miejscem odprawianych raz w miesiącu nabożeństw.
Istotne znaczenie nie tylko dla życia kościelnego wspólnoty, lecz także dla wspierania niemieckości – w aczkolwiek w żadnym razie narodowo, lecz jednak językowo jeszcze polsko przepojonej wspólnocie – miały zarządzane przez nią przedszkola (Kleinkinderschule). Już w 1896 r. założono takie w Lasowicach Małych, a w 1899 r. w Lasowicach Wielkich. Prowadzone były głównie przez Siostry Diakonisy z domu Betania w Kluczborku.
Po tym, jak oba te przedszkola przez niedostatek środków pieniężnych w okresie powojennym musiały zawiesić działalność, mogły one w 1927 r., ku ogólnemu zadowoleniu dużych i małych, znowu zostać otwarte. Oba też zostały zakwaterowane we własnych pomieszczeniach. Niestety, koszty utrzymania w stosunku do okresu przedwojennego znacznie się powiększyły i ich załatwienie powodowało niejedną trudność i troskę. Mimo to nie gasła nadzieja na możliwość zapewnienia istnienia ich obu na daleką przyszłość.
Przedszkole w Lasowicach Małych, po jego ponownym otwarciu w 1927 r., przejściowo ulokowano w szkole. Instytucja ta swoją docelową siedzibę znalazła 25 października 1932 r., kiedy to konsekrowano skromny dom Boży w tej miejscowości, którego główna część stanowiła właśnie przedszkole.
Niedługo przyszło cieszyć się z tej zupełnie już dobrze zorganizowanej działalności edukacyjnej w jednych i drugich Lasowicach. Powojenne ustalenia wszystkie te wysiłki obróciły w kurz. Państwo polskie, które rezerwowało sobie prawo kształcenia młodych obywateli, odebrało ewangelikom większość nieruchomości pełniących wcześniej rolę oświatową. Uchowało się jedynie w rękach prawowitych właścicieli pomieszczenie po przedszkolu w Lasowicach Małych, a to tylko dlatego, że stanowiło zintegrowaną całość z domem modlitwy. To ono posłużyło później za nową plebanię, a zarazem i siedzibę lasowickiej parafii.
Od 1945 r. szkoła podstawowa i przedszkole w Lasowicach Małych działało w jednym budynku – przy ul. Stawowej 19.
Historyczny odcisk pieczęci okrągłej Szkoły Podstawowej w Lasowicach Małych
W 1974 r., gdy oddano do użytku Gminną Szkołę w Lasowicach Wielkich, szkoła w Lasowicach Małych stała się jej filią, w której zaprzestano jednocześnie nauczania na poziomie klas IV-VIII (obowiązywał w tych czasach ośmioklasowy system nauczania, bez gimnazjów), zmuszając miejscowe dzieci do dojeżdżania.
W 1985 r. porzucono ideę Gminnych Szkół, nie wpłynęło to jednak na uprzednio wdrożoną strukturę nauczania.
W 1999 r., kiedy przeprowadzono reformę systemu oświaty i reaktywowano gimnazja, młodzież z Lasowic Małych przypisana została do jednej z dwóch tego typu szkół utworzonych w gminie – w Chocianowicach.
W czerwcu 2000 r. zabrzmiał ostatni dzwonek, zakańczający bogatą historię Lasowic Małych jako ośrodka lokalnej oświaty: Rada Gminy Lasowice Wielkie zlikwidowała – jako jedyne w gminie – i szkołę, i przedszkole. Było to jedno z całego ciągu działań wytłumiających ważną przez wieki rolę tej miejscowości na rzecz Lasowic Wielkich. Odtąd dzieci i młodzież z Lasowic Małych naukę do poziomu gimnazjalnego w przeważającej większości pobierają w Zespole Gimnazjalno-Szkolno-Przedszkolnym w Chocianowicach.
Gmach szkoły w Lasowicach Małych, pozostawiony sam sobie, z dnia na dzień niszczał coraz bardziej, aż do czasu, gdy zainteresował się nim proboszcz Parafii Ewangelicko-Augsburskiej Lasowice Wielkie – ks. Ryszard Pieron, który postanowił wykorzystać budynek dla tworzonego z wielkim poświęceniem Lasowickiego Domu Tolerancji i Kultury.
Stan gmachu dawnej szkoły ewangelickiej w Lasowicach Małych (ul. Stawowa 19), obecnie Lasowickiego Domu Tolerancji i Kultury:
– po odkupieniu od gminy w 2004 r.
– w 2006 r.
– w trakcie prowadzonego przez parafię remontu na przełomie 2006 i 2007 r.
– po zakończeniu remontu, wiosną 2007 r.
W 2007 r. Rada Gminy Lasowice Wielkie, u progu swej nowej kadencji, podjęła temat reorganizacji lokalnego systemu oświaty.
Nauczyciele w Lasowicach Małych (NN-1945)
• NN David (wykazane w 1818 r.)
• NN Schroekh (1897-1933, główny nauczyciel)
• NN Littmann (wykazane w 1926 r.)
• NN Missling (wykazane w 1926 r.)
• NN Wichary (wykazane w 1926 r.)
• Stanisław Chudoba (przez 5 lat po II wojnie światowej)
Nauczyciele w Lasowicach Wielkich (NN-1945)
• Józef Krupa (wykazane w 1791 r.)
• NN Pietruszka (1803-1815)
• Tomasz Król (wykazane w 1804 r.)
• NN Biller (wykazane w 1878 r.)
Źródło
• Amtsblatt der Königlichen Regierung zu Oppeln, 1818, szt. XVIII, s. 179
• Geschichte des ev. Kirchenkreises Kreuzburg O.-S., Festschrift zur General-Kirchenvisitation 1933, Kreuzburg O.-S. 1933
• F. A. Zimmermann, Beyträge zur Beschreibung von Schlesien, Brieg 1783, Zweyter Band, Seite 189
• A. Weigelt, Die evangelische Kirchengemeinde zu Gross-Lassowitz. Kurze Darstellung der geschichtlichen Ereignisse, [za:] Geschichte des evangelischen Kirchenkreises Kreuzburg O.-S., Festschrift zur General-Kirchenvisitation 1933, Druck Kreuzburger Nachrichten GmbH, Kreuzburg O.-S., ss. 71-75, [w:] „Rosenberger Kreiszeitung”, 2006, nr 23, ss. 8-9
• www.stowarzyszenie.lasowicewielkie.prv.pl
Przypisy
1 – W Archiwum Państwowym w Opolu znajdują się akta szkoły w Lasowicach Małych (1 j.a., 0,3 mb), opatrzone skrajnymi datami 1881-1945
